Gerardo Pisarello e Jaume Asens. Artigo tirado de SinPermiso (aquí) e traducido por Á revolta para o galego. Gerardo Pisarello é xurista e membro do Comité de Redacción de Sin Permiso. Jaume Asens é avogado membro da Comisión de Defensa do Colexio de Avogados de Barcelona. Ambos integran o Observatorio de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais de Barcelona e son autores de No hay derecho(s). La ilegalidad del poder en tiempos de crisis, Barcelona, Icaria, 2012.
Os exasperados ataques gobernamentais, mediáticos e xudiciais contra os folguistas do pasado 29-M e o anuncio de medidas criminalizadoras da protesta reflicten unha indubitábel deriva autoritaria destes sectores. Porén tamén evidencian a súa inquedanza perante a crecente resistencia social e popular á eliminación duns dereitos e liberdades arduamente gaños á cultura política e xurídica franquista.
Conscientes de que as últimas mobilizacións reflicten un malestar social que irá en ascenso, o goberno e os seus aliados despregaron unha dupla actitude fronte á xornada. Para non alterar aos mercados e ás institucións europeas, tentaron minimizala, resaltando a "normalidade" da xornada e a escasa efectividade da folga nos ámbitos máis precarizados da economía. Ao mesmo tempo, esaxeraron e distorsionado os disturbios producidos, proxectando unha imaxe de caos e violencia que autorice unha maior dureza punitiva de face ao futuro. Nunha complicidade que evoca momentos turbios da historia, o ministro do interior do Partido Popular, Jorge Fernández Díaz, e o seu homólogo en Catalunya, Felip Puig, denunciaron ao tempo que o 29-M se produciu un "salto cualitativo". Devandito salto non radicaba, obviamente, nas masivas e pacíficas manifestacións da tarde, senón no "vandalismo rueiro" a cargo duns grupos "antisistema" integrados cada vez máis por "estranxeiros" e mirados con "simpatía" e "conivencia" por moitos intelectuais e políticos.
Esta construción xenófoba dun inimigo alleo ao país, apoiado por críticos frívolos carentes de todo realismo, ten desde logo o seu sentido. De entrada, serve para desviar a atención sobre os novos recortes de dereitos esixidos polo Directorio europeo e que tanto polo goberno español como polo catalán están dispostos a aplicar con obediencia, resignan lenemente toda flama patriótica. Pero sobre todo, contribúe a crear un clima de alarma social favorable ao anuncio ou a adopción de medidas de "man dura" contra quen se resistan a encartarse ao curso das cousas: desde a limitación dos piquetes informativos e do dereito de manifestación, até a esixencia dunha maior contundencia policial e xudicial contra violentos reais ou imaxinarios, pasando pola asimilación das protestas a condutas terroristas ou proto-terroristas.
Como é usual, tanto o diagnóstico dos feitos como a terapia esixida parten dunha descrición deliberadamente distorsionada do fenómeno da violencia. Ante todo, porque pretende que a precarización, os desaloxos, os recortes sanitarios, educativos e salariais, o aumento nos prezos do transporte público, a asunción pública da débeda privada de grandes empresas e entidades financeiras, ou os privilexios outorgados aos evasores fiscais, non sexan vistos como un obsceno exercicio de violencia pública e privada sobre grande parte da poboación, senón como medidas técnicas, como a única alternativa para obter financiamiento externo e evitar o rescate. O certo, con todo, é que até os propios membros do goberno comezan a recoñecer que ditas medidas non beneficiaron á maioría da poboación ou á recuperación económica nin o farán no futuro inmediato. Pola contra, profundaron o clima recesivo, colocaron aos máis novos nunha situación inédita de vulnerabilidade (o desemprego xuvenil superou en febreiro o 50%) e condenaron a miles de persoas á exclusión, a depresión e a enfermidades físicas e mentais de diferente tipo. Non é estraño, de feito, que estas políticas se impulsasen de maneira furtiva, bordeando o delito e en contra, a miúdo, da legalidade internacional e europea en materia de dereitos humanos, así como da propia Constitución española, modificada sen vergoña na cara para garantir a "prioridade absoluta" do pago de débeda aos acredores. En realidade, a recente reforma laboral podía verse como o último capítulo, seica un dos máis flagrantes, dunha longa serie de ilegalidades denunciadas pola sociedade civil e constatadas, cada vez máis, por diferentes órganos institucionais [1].
A pesar da evidencia, o establishment mediático non tivo o menor empacho en presentar a folga como humus propicio para a proliferación de burócratas e vándalos. É verdade que os secretarios xerais de CCOO e UXT puideron explicar as súas razóns en diferentes estudios de televisión. Con todo, os seus puntos de vista recibiron unha cobertura marxinal en relación coa que recibiron os partidarios da reforma, e non hai por que supor que reflectisen os puntos de vista de todas as persoas traballadoras ou do cinco millóns que nin sequera teñen un emprego. Esta asimetría informativa e a diferente capacidade de expresión duns e outros explican, en todo caso, que a presidenta da Comunidade de Madrid, Esperanza Aguirre, permitísese deslizar, sen contención algunha, que as folgas constitucionalmente amparadas eran actos ilegais, ou que o xornalista Federico Jiménez Losantos pedise directamente que a policía arroiase aos piquetes [2].
Da mesma maneira, o contexto de precariedade creado permitiu a moitos empresarios esixir aos seus traballadores que declarasen días antes, ante os seus xefes e compañeiros, se pretendían acollerse ou non ao dereito á folga. Nun ordenamento xurídico medianamente razoábel, estes auténticos piquetes coactivos deberían ser obxecto das sancións que o art. 315.1 do Código penal prevé para quen "mediante engano ou abuso de situación de necesidade impediren ou limitaren o exercicio da liberdade sindical ou o dereito de folga". O que ocorreu, no entanto, foi o contrario. O apartado 3 do devandito artigo, un precepto herdado da lexislación franquista e mantido polo chamado Código da democracia de 1995, invocouse contra os traballadores e manifestantes, e serviu, do mesmo xeito que os delitos de desordes públicas e atentados contra a autoridade, para detelos e encarceralos de forma arbitraria [3].
Durante as primeiras horas de folga, un empresario hostaleiro de Torrelavega atacou cun puñal a unha traballadora de CC.OO que formaba parte dun piquete informativo. A agresión produciulle un golpe na fronte e dous cortes, un na man dereita e outro no nariz, polos que recibiu trece puntos de sutura. O empresario, vitoreado en máis dun medio de comunicación, foi detido e liberado pouco despois, sen que a Fiscalía solicitase ningunha medida máis. Moi diferente foi a sorte de tres novos manifestantes detidos e encarcerados esa mesma mañá, acusados de cruzar colectores na rúa, queimalos e cortar o tráfico, delitos polos que nin sequera terían que entrar en prisión. Dous deles eran estudantes e non tiñan antecedentes penais. O terceiro participara nas protestas ante o Parlamento catalán do 15 de xuño mais non fora xulgado aínda. Ningún puido participar nos incidentes máis graves que se viviron pola tarde na cidade e que acabaron con 80 feridos. A pesar diso, a maxistrada que instruía o caso decidiu, a instancias do fiscal, ditarlles prisión preventiva. Para xustificar a súa decisión alegou que podían reincidir noutras citas de risco, como o día do Traballador, a reunión do Banco Central Europeo prevista o 3 de maio ou o partido de fútbol entre o FC Barcelona e o R.D. Espanyol.
Esta dupla vara, claramente contraria á presunción de inocencia e ao propio exercicio do dereito de folga e de manifestación, reflicte a escasa predisposición garantista de boa parte dos fiscais e xuíces penais e a súa tendencia a tratar a violencia física sobre unha folguista ou sobre un manifestante con moito menos severidade que a exercida sobre un colector ou que un corte de rúas. En todo caso, é evidente que este tipo de decisións sería impensábel sen o clima de alarma xerado por uns medios que se centran sen pudor nos feitos violentos xerados polos manifestantes, á vez que quitan toda responsabilidade ás brutais intervencións policiais que os azuzan e que acaban afectando a quen non interveñen neles. O 29-M, de feito, a policía catalá recorreu a gases lacrimóxenos, unha arma que non se utilizaba hai 16 anos. A resultas da violencia policial, dúas persoas tiveron que ser operadas de urxencia do bazo e outras dúas recibiron impactos de balas de goma nun ollo, con altas probabilidades de perda de visión. En total, o servizo de emerxencias médicas atendeu a unhas 80 persoas, das cales 23 foron derivadas a diversos hospitais [4].
Ningún destes feitos, con todo, impediu ao ministro Fernández Díaz anunciar con afectado aire marcial que a súa prioridade era impulsar antes de xuño unha reforma do Código Penal que igualase as penas da "kale borroka" coas da "guerrilla urbana" aumentando dun a dous os anos de prisión. Isto permitiría a Fiscalía solicitar medidas de prisión provisional e aos xuíces acordalas. O conselleiro catalán Felip Puig, partidario de ir "máis aló da lei" se fose necesario, non tardou en sumarse. O seu instinto nacionalista levoulle a distanciarse da equiparación do "vandalismo catalán" co "terrorismo vasco", mais non tivo reparo en defender a aplicación de penas equivalentes. Na rolda de prensa posterior á reunión do Consello de Goberno, Puig envalentonouse e propuxo unha andanada de medidas pensadas para afrontar a nova hipótese de conflito: máis unidades antidisturbios, cámaras de vídeovigililancia nos espazos públicos onde se convocan a maioría de concentracións, designación dun fiscal especializado en "guerrilla urbana", apertura dun sitio web no que os "cidadáns" poidan delatar aos "antisistema", reformas á lei de enxuizamento criminal para que se poidan aplicar aos "radicais" ordes de afastamento e traballos en beneficio da comunidade, revisión de leis como as de reunión e seguridade pública para tipificar a ocultación da identidade ou a posesión de elementos de risco cando se participa nas protestas públicas.
Estes anuncios encerran unha boa dose de cinismo e populismo pour a galerie. Intensificar a vixilancia sobre manifestantes e esixirlles ir de cara resulta unha proposta hipócrita en boca dun conseller que boicoteou de maneira indisimulada os controis garantistas sobre as forzas de seguridade, desde a existencia de cámaras nas comisarías, até o deber dos antidisturbios ir debidamente identificados durante as manifestacións. Tamén queda por ver como pensa financiar estas políticas un goberno que hai pouco foi apupado polos propios Mossos d'Esquadra, que chegaron a encerrarse en comisarías para protestar polos seus recortes salariais. O certo, en calquera caso, é que as propostas securitarias do PP e de CiU reflicten unha deriva cada vez máis autoritaria rifada co exercicio de liberdades básicas e moi pouco sensíbeis ao malestar social que comeza a estenderse na sociedade. Admítao ou non o goberno, o 98,8 por cento das manifestacións do 29-M transcorreron de maneira pacífica e exhibiron unha paciencia social admirábeñ se se consideran os datos obxectivos da situación económica. É verdade que os actos de violencia, sobre todo en Barcelona, creceron. Porén reducilos a simple "vandalismo" é unha perspectiva errónea, que explica moi pouco o sucedido. Como o propio goberno recoñeceu, o groso destes actos consistiu en pintadas contra as entidades financeiras e en queimas de colectores realizadas co obxecto de interromper o tráfico. Non se tratou, por tanto, de simple "vandalismo" illado e indiscriminado, senón de accións limitadas que perseguían un obxectivo claramente político: chamar a atención do resto da poboación e lanzar unha mensaxe sobre os causantes reais da vulneración masiva de dereitos que se está producindo.
Estas accións poden criticarse desde moitos puntos de vista. Pero é inadmisíbel facelo sen ter en conta algúns aspectos básicos. Ante todo, que a folga é un dereito fundamental cun compoñente intrinsecamente conflitivo, que non por casualidade recibe no sistema constitucional unha protección prevalente á doutros como a liberdade de empresa ou como o dereito a circular durante un lapso de tempo razoábel (ver, por exemplo, a Sentenza 80/2005 do tribunal constitucional). Isto quere dicir que dentro do respecto ao principio de intervención mínima e para evitar a punición de ilícitos de bagatela, solúbeis no marco da lexislación laboral, evitarase, xa en sede lexislativa, a tentación de reprimir penalmente os supostos de intimidación moral sobre quen non queren iniciar ou continuar a folga, como tamén advertía o tribunal constitucional na súa sentenza 254/1988. Doutra banda, o xuízo sobre o tipo de conflitividade e as desordes que a folga ou a protesta poidan xerar non pode deslindarse da violencia provocada por outros axentes cunha maior posición de forza, como os propios empresarios ou como a policía, proclive a utilizar técnicas de infiltración que non poucas veces teñen por obxecto azuzar aos propios manifestantes. Finalmente, é obvio que moitos dos disturbios producidos o 29-M están estreitamente vinculados a un escenario feroz de precarización e de recortes de dereitos, no que acceso aos medios masivos de comunicación dos grupos máis prexudicados, como os mozos, é notabelmente restrinxido. Unha visión garantista da liberdade de expresión e da doutrina do foro público, cun forte arraigamento, por exemplo, na xurisprudencia norteamericana, obrigaría a ter en conta estes elementos á hora de abordar estas desordes, sobre todo no ámbito penal [6].
Nada disto supón, obviamente, xustificar o inxustificábel ou outorgar unha carta branca a calquera acto violento. Pola contra, son múltiplas as razóns que existen, nun contexto como o actual, para defender formas de protesta creativas e non violentas: desde o seu carácter máis respectuoso cos dereitos e puntos de vista dos demais, sexan críticos ou non, até a súa capacidade para xerar masividade e atraer a grupos de idade variados e plurais, pasando pola súa maior efectividade para deixar en evidencia a violencia arbitraria do poder. En todo caso, esta defensa da non violencia non pode facerse desde un limbo, descoñecendo, como xa está a ocorrer en Grecia, a existencia de situacións extremas que empuxan aos máis vulnerábeis a formas desesperadas de protesta e de expresión do malestar [6].
Nun intento torpe de exhumar as conspirativas teorías do terrorismo e a súa contorna, o ministro Fernández Díaz e o conseller Felip Puig pretenden reducir o enorme drama social producido polas políticas en curso a un simple capricho de rapazada "antisistema" que actúan con "impunidade" grazas a unha "mal entendida cultura da permisividade e a tolerancia" e á "conivencia" de moitos "intelectuais e políticos". O certo, con todo, é que son os propios poderes públicos e os poderes privados aos que amparan os que, de maneira impune, decidiron descoñecer de maneira aberta o sistema de dereitos e garantías cos que en teoría se comprometeron e aos que non dubidan en apelar para atribuírse lexitimidade. Cando esta auténtica actitude "antisistema" se converte en regra, e cando os propios responsábeis insisten en que non se moverán un chisco da súa posición porque as políticas que aplican véñenlles dadas de espazos que nin sequera contan con lexitimidade electoral, a protesta na rúa e nas prazas convértese na última trincheira de defensa dunha legalidade garantista constantemente atacada [7]. Tras as eleccións en Andalucía e Asturias, e sobre todo despois da xornada do 29-M, esta liña defensiva, democrática, ampliouse e volveuse máis plural. Protexela contra a fragmentación e a criminalización, e darlle dimensión europea, segue sendo unha das tarefas vitais do momento.
NOTAS:
Conscientes de que as últimas mobilizacións reflicten un malestar social que irá en ascenso, o goberno e os seus aliados despregaron unha dupla actitude fronte á xornada. Para non alterar aos mercados e ás institucións europeas, tentaron minimizala, resaltando a "normalidade" da xornada e a escasa efectividade da folga nos ámbitos máis precarizados da economía. Ao mesmo tempo, esaxeraron e distorsionado os disturbios producidos, proxectando unha imaxe de caos e violencia que autorice unha maior dureza punitiva de face ao futuro. Nunha complicidade que evoca momentos turbios da historia, o ministro do interior do Partido Popular, Jorge Fernández Díaz, e o seu homólogo en Catalunya, Felip Puig, denunciaron ao tempo que o 29-M se produciu un "salto cualitativo". Devandito salto non radicaba, obviamente, nas masivas e pacíficas manifestacións da tarde, senón no "vandalismo rueiro" a cargo duns grupos "antisistema" integrados cada vez máis por "estranxeiros" e mirados con "simpatía" e "conivencia" por moitos intelectuais e políticos.
Esta construción xenófoba dun inimigo alleo ao país, apoiado por críticos frívolos carentes de todo realismo, ten desde logo o seu sentido. De entrada, serve para desviar a atención sobre os novos recortes de dereitos esixidos polo Directorio europeo e que tanto polo goberno español como polo catalán están dispostos a aplicar con obediencia, resignan lenemente toda flama patriótica. Pero sobre todo, contribúe a crear un clima de alarma social favorable ao anuncio ou a adopción de medidas de "man dura" contra quen se resistan a encartarse ao curso das cousas: desde a limitación dos piquetes informativos e do dereito de manifestación, até a esixencia dunha maior contundencia policial e xudicial contra violentos reais ou imaxinarios, pasando pola asimilación das protestas a condutas terroristas ou proto-terroristas.
Como é usual, tanto o diagnóstico dos feitos como a terapia esixida parten dunha descrición deliberadamente distorsionada do fenómeno da violencia. Ante todo, porque pretende que a precarización, os desaloxos, os recortes sanitarios, educativos e salariais, o aumento nos prezos do transporte público, a asunción pública da débeda privada de grandes empresas e entidades financeiras, ou os privilexios outorgados aos evasores fiscais, non sexan vistos como un obsceno exercicio de violencia pública e privada sobre grande parte da poboación, senón como medidas técnicas, como a única alternativa para obter financiamiento externo e evitar o rescate. O certo, con todo, é que até os propios membros do goberno comezan a recoñecer que ditas medidas non beneficiaron á maioría da poboación ou á recuperación económica nin o farán no futuro inmediato. Pola contra, profundaron o clima recesivo, colocaron aos máis novos nunha situación inédita de vulnerabilidade (o desemprego xuvenil superou en febreiro o 50%) e condenaron a miles de persoas á exclusión, a depresión e a enfermidades físicas e mentais de diferente tipo. Non é estraño, de feito, que estas políticas se impulsasen de maneira furtiva, bordeando o delito e en contra, a miúdo, da legalidade internacional e europea en materia de dereitos humanos, así como da propia Constitución española, modificada sen vergoña na cara para garantir a "prioridade absoluta" do pago de débeda aos acredores. En realidade, a recente reforma laboral podía verse como o último capítulo, seica un dos máis flagrantes, dunha longa serie de ilegalidades denunciadas pola sociedade civil e constatadas, cada vez máis, por diferentes órganos institucionais [1].
A pesar da evidencia, o establishment mediático non tivo o menor empacho en presentar a folga como humus propicio para a proliferación de burócratas e vándalos. É verdade que os secretarios xerais de CCOO e UXT puideron explicar as súas razóns en diferentes estudios de televisión. Con todo, os seus puntos de vista recibiron unha cobertura marxinal en relación coa que recibiron os partidarios da reforma, e non hai por que supor que reflectisen os puntos de vista de todas as persoas traballadoras ou do cinco millóns que nin sequera teñen un emprego. Esta asimetría informativa e a diferente capacidade de expresión duns e outros explican, en todo caso, que a presidenta da Comunidade de Madrid, Esperanza Aguirre, permitísese deslizar, sen contención algunha, que as folgas constitucionalmente amparadas eran actos ilegais, ou que o xornalista Federico Jiménez Losantos pedise directamente que a policía arroiase aos piquetes [2].
Da mesma maneira, o contexto de precariedade creado permitiu a moitos empresarios esixir aos seus traballadores que declarasen días antes, ante os seus xefes e compañeiros, se pretendían acollerse ou non ao dereito á folga. Nun ordenamento xurídico medianamente razoábel, estes auténticos piquetes coactivos deberían ser obxecto das sancións que o art. 315.1 do Código penal prevé para quen "mediante engano ou abuso de situación de necesidade impediren ou limitaren o exercicio da liberdade sindical ou o dereito de folga". O que ocorreu, no entanto, foi o contrario. O apartado 3 do devandito artigo, un precepto herdado da lexislación franquista e mantido polo chamado Código da democracia de 1995, invocouse contra os traballadores e manifestantes, e serviu, do mesmo xeito que os delitos de desordes públicas e atentados contra a autoridade, para detelos e encarceralos de forma arbitraria [3].
Durante as primeiras horas de folga, un empresario hostaleiro de Torrelavega atacou cun puñal a unha traballadora de CC.OO que formaba parte dun piquete informativo. A agresión produciulle un golpe na fronte e dous cortes, un na man dereita e outro no nariz, polos que recibiu trece puntos de sutura. O empresario, vitoreado en máis dun medio de comunicación, foi detido e liberado pouco despois, sen que a Fiscalía solicitase ningunha medida máis. Moi diferente foi a sorte de tres novos manifestantes detidos e encarcerados esa mesma mañá, acusados de cruzar colectores na rúa, queimalos e cortar o tráfico, delitos polos que nin sequera terían que entrar en prisión. Dous deles eran estudantes e non tiñan antecedentes penais. O terceiro participara nas protestas ante o Parlamento catalán do 15 de xuño mais non fora xulgado aínda. Ningún puido participar nos incidentes máis graves que se viviron pola tarde na cidade e que acabaron con 80 feridos. A pesar diso, a maxistrada que instruía o caso decidiu, a instancias do fiscal, ditarlles prisión preventiva. Para xustificar a súa decisión alegou que podían reincidir noutras citas de risco, como o día do Traballador, a reunión do Banco Central Europeo prevista o 3 de maio ou o partido de fútbol entre o FC Barcelona e o R.D. Espanyol.
Esta dupla vara, claramente contraria á presunción de inocencia e ao propio exercicio do dereito de folga e de manifestación, reflicte a escasa predisposición garantista de boa parte dos fiscais e xuíces penais e a súa tendencia a tratar a violencia física sobre unha folguista ou sobre un manifestante con moito menos severidade que a exercida sobre un colector ou que un corte de rúas. En todo caso, é evidente que este tipo de decisións sería impensábel sen o clima de alarma xerado por uns medios que se centran sen pudor nos feitos violentos xerados polos manifestantes, á vez que quitan toda responsabilidade ás brutais intervencións policiais que os azuzan e que acaban afectando a quen non interveñen neles. O 29-M, de feito, a policía catalá recorreu a gases lacrimóxenos, unha arma que non se utilizaba hai 16 anos. A resultas da violencia policial, dúas persoas tiveron que ser operadas de urxencia do bazo e outras dúas recibiron impactos de balas de goma nun ollo, con altas probabilidades de perda de visión. En total, o servizo de emerxencias médicas atendeu a unhas 80 persoas, das cales 23 foron derivadas a diversos hospitais [4].
Ningún destes feitos, con todo, impediu ao ministro Fernández Díaz anunciar con afectado aire marcial que a súa prioridade era impulsar antes de xuño unha reforma do Código Penal que igualase as penas da "kale borroka" coas da "guerrilla urbana" aumentando dun a dous os anos de prisión. Isto permitiría a Fiscalía solicitar medidas de prisión provisional e aos xuíces acordalas. O conselleiro catalán Felip Puig, partidario de ir "máis aló da lei" se fose necesario, non tardou en sumarse. O seu instinto nacionalista levoulle a distanciarse da equiparación do "vandalismo catalán" co "terrorismo vasco", mais non tivo reparo en defender a aplicación de penas equivalentes. Na rolda de prensa posterior á reunión do Consello de Goberno, Puig envalentonouse e propuxo unha andanada de medidas pensadas para afrontar a nova hipótese de conflito: máis unidades antidisturbios, cámaras de vídeovigililancia nos espazos públicos onde se convocan a maioría de concentracións, designación dun fiscal especializado en "guerrilla urbana", apertura dun sitio web no que os "cidadáns" poidan delatar aos "antisistema", reformas á lei de enxuizamento criminal para que se poidan aplicar aos "radicais" ordes de afastamento e traballos en beneficio da comunidade, revisión de leis como as de reunión e seguridade pública para tipificar a ocultación da identidade ou a posesión de elementos de risco cando se participa nas protestas públicas.
Estes anuncios encerran unha boa dose de cinismo e populismo pour a galerie. Intensificar a vixilancia sobre manifestantes e esixirlles ir de cara resulta unha proposta hipócrita en boca dun conseller que boicoteou de maneira indisimulada os controis garantistas sobre as forzas de seguridade, desde a existencia de cámaras nas comisarías, até o deber dos antidisturbios ir debidamente identificados durante as manifestacións. Tamén queda por ver como pensa financiar estas políticas un goberno que hai pouco foi apupado polos propios Mossos d'Esquadra, que chegaron a encerrarse en comisarías para protestar polos seus recortes salariais. O certo, en calquera caso, é que as propostas securitarias do PP e de CiU reflicten unha deriva cada vez máis autoritaria rifada co exercicio de liberdades básicas e moi pouco sensíbeis ao malestar social que comeza a estenderse na sociedade. Admítao ou non o goberno, o 98,8 por cento das manifestacións do 29-M transcorreron de maneira pacífica e exhibiron unha paciencia social admirábeñ se se consideran os datos obxectivos da situación económica. É verdade que os actos de violencia, sobre todo en Barcelona, creceron. Porén reducilos a simple "vandalismo" é unha perspectiva errónea, que explica moi pouco o sucedido. Como o propio goberno recoñeceu, o groso destes actos consistiu en pintadas contra as entidades financeiras e en queimas de colectores realizadas co obxecto de interromper o tráfico. Non se tratou, por tanto, de simple "vandalismo" illado e indiscriminado, senón de accións limitadas que perseguían un obxectivo claramente político: chamar a atención do resto da poboación e lanzar unha mensaxe sobre os causantes reais da vulneración masiva de dereitos que se está producindo.
Estas accións poden criticarse desde moitos puntos de vista. Pero é inadmisíbel facelo sen ter en conta algúns aspectos básicos. Ante todo, que a folga é un dereito fundamental cun compoñente intrinsecamente conflitivo, que non por casualidade recibe no sistema constitucional unha protección prevalente á doutros como a liberdade de empresa ou como o dereito a circular durante un lapso de tempo razoábel (ver, por exemplo, a Sentenza 80/2005 do tribunal constitucional). Isto quere dicir que dentro do respecto ao principio de intervención mínima e para evitar a punición de ilícitos de bagatela, solúbeis no marco da lexislación laboral, evitarase, xa en sede lexislativa, a tentación de reprimir penalmente os supostos de intimidación moral sobre quen non queren iniciar ou continuar a folga, como tamén advertía o tribunal constitucional na súa sentenza 254/1988. Doutra banda, o xuízo sobre o tipo de conflitividade e as desordes que a folga ou a protesta poidan xerar non pode deslindarse da violencia provocada por outros axentes cunha maior posición de forza, como os propios empresarios ou como a policía, proclive a utilizar técnicas de infiltración que non poucas veces teñen por obxecto azuzar aos propios manifestantes. Finalmente, é obvio que moitos dos disturbios producidos o 29-M están estreitamente vinculados a un escenario feroz de precarización e de recortes de dereitos, no que acceso aos medios masivos de comunicación dos grupos máis prexudicados, como os mozos, é notabelmente restrinxido. Unha visión garantista da liberdade de expresión e da doutrina do foro público, cun forte arraigamento, por exemplo, na xurisprudencia norteamericana, obrigaría a ter en conta estes elementos á hora de abordar estas desordes, sobre todo no ámbito penal [6].
Nada disto supón, obviamente, xustificar o inxustificábel ou outorgar unha carta branca a calquera acto violento. Pola contra, son múltiplas as razóns que existen, nun contexto como o actual, para defender formas de protesta creativas e non violentas: desde o seu carácter máis respectuoso cos dereitos e puntos de vista dos demais, sexan críticos ou non, até a súa capacidade para xerar masividade e atraer a grupos de idade variados e plurais, pasando pola súa maior efectividade para deixar en evidencia a violencia arbitraria do poder. En todo caso, esta defensa da non violencia non pode facerse desde un limbo, descoñecendo, como xa está a ocorrer en Grecia, a existencia de situacións extremas que empuxan aos máis vulnerábeis a formas desesperadas de protesta e de expresión do malestar [6].
Nun intento torpe de exhumar as conspirativas teorías do terrorismo e a súa contorna, o ministro Fernández Díaz e o conseller Felip Puig pretenden reducir o enorme drama social producido polas políticas en curso a un simple capricho de rapazada "antisistema" que actúan con "impunidade" grazas a unha "mal entendida cultura da permisividade e a tolerancia" e á "conivencia" de moitos "intelectuais e políticos". O certo, con todo, é que son os propios poderes públicos e os poderes privados aos que amparan os que, de maneira impune, decidiron descoñecer de maneira aberta o sistema de dereitos e garantías cos que en teoría se comprometeron e aos que non dubidan en apelar para atribuírse lexitimidade. Cando esta auténtica actitude "antisistema" se converte en regra, e cando os propios responsábeis insisten en que non se moverán un chisco da súa posición porque as políticas que aplican véñenlles dadas de espazos que nin sequera contan con lexitimidade electoral, a protesta na rúa e nas prazas convértese na última trincheira de defensa dunha legalidade garantista constantemente atacada [7]. Tras as eleccións en Andalucía e Asturias, e sobre todo despois da xornada do 29-M, esta liña defensiva, democrática, ampliouse e volveuse máis plural. Protexela contra a fragmentación e a criminalización, e darlle dimensión europea, segue sendo unha das tarefas vitais do momento.
NOTAS:
[1] O Consell de Garanties Estatutàries de Catalunya, por exemplo, considerou inconstitucionais polo menos dous artigos do decreto lei da reforma laboral impulsada polo Goberno, vinculados coa modificación substancial das condicións de traballo e co dereito á negociación colectiva. En realidade, o Consell de Garanties, aínda que de maneira tímida, xa apuntara nun ditame anterior a posíbel inconstitucionalidade dalgúns recortes sociais impulsados polo goberno catalán. Para facelo, tivo en conta o principio de non regresividade arbitraria en materia de dereitos, un principio, en realidade, consagrado tanto polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos como polo propio Comité de Dereitos Económicos Sociais e Culturais de Nacións Unidas.
[2] Algúns destes feitos foron apuntados por Juan Carlos Moedeiro nunha incisiva nota de reacción á criminalización dos folguistas aparecida na súa bitácora www.comiendotierra.es
[3] Como lembran Antonio Baylos e Juan Terradillos, o actual art. 315.3 CP provén do antigo artigo 496 do vello Código Penal, introducido precisamente no medio da transición política, a través da reforma do Código Penal producida en xullo de 1976. O obxectivo declarado da norma era o de "facer fronte á crecente actividade agresiva de grupos organizados que se autodenominan piquetes de extensión de folga". Baixo ese eufemismo, o obxectivo que se buscaba era a intimidación das organizacións sindicais -entón aínda clandestinas, lémbrese que a Lei de Asociación Sindical é de abril de 1977- e dos traballadores máis activamente comprometidos con elas e especialmente reivindicativos, na organización e desenvolvemento dos piquetes de folga. Vide.http://www.uclm.es/organos/vic_investigacion/centros/celds/legislacion%20E%20XURISPRUDENCIA/NOTA%20SOBRE%20O%20ART315.pdf
[4] A arbitrariedade policial prolongaríase durante os días seguintes. En ocasión dunha protesta convocada fronte á prisión para reclamar a liberdade dalgúns dos detidos, José Miguel Esteban Lupiañez, un home con discapacidade física, foi detido mentres circulaba en cadeira en rodas. Un axente antidisturbios subiu á beirarrúa e logo de golpealo cargouno, sen cadeira, dentro dunha furgoneta policial. O detido foi trasladado á comisaría de Lles Corts, onde varias persoas tiveron que levar a cadeira de rodas. Pasadas as 11 da noite, sete persoas acudiron ao xulgado de garda da Cidade de Xustiza para interpor denuncia contra a policía autonómica polos feitos presenciados. Unha vez interposta a denuncia, o xuíz de garda comunicoulles que requiriría aos Mossos as chaves da casa do detido para que a súa compañeira, que estaba soa en casa e padecía unha grave enfermidade terminal, puidese ser atendida por un enfermeiro.
[5] Sobre esta xurisprudencia, e en xeral, sobre os diversos argumentos que abonan a consideración do dereito á protesta como "o primeiro dereito", vide. o excelente traballo de Roberto Gargarella, El derecho a la protesta, Ed. Ad hoc, Buenos Aires, 2005
[6] Calquera reflexión sobre a violencia e a non-violencia está obrigada a confrontarse, polo menos, coa mensaxe deixada polo xubilado grego de 77 anos que se suicidou fronte ao Parlamento para non verse obrigado a sobrevivir rebuscando no lixo: "O Goberno de ocupación de Tsolakoglou [en analogía ao goberno colaboracionista nazi durante a segunda guerra mundial] reduciu á nada, literalmente, a miña capacidade de supervivencia, que dependía dunha respectábel pensión que, durante máis de 35 anos, eu só (sen contribución do estado) paguei. Dado que teño unha idade na que xa non teño o poder de resistir activamente (aínda que, por suposto, non descarto que, se calquera grego empuñase un kalashnikov, eu sería o segundo en facelo), non atopo outra solución para un final digno antes de que me vexa reducido a furgar no lixo para alimentarme. Creo que os mozos sen futuro tomarán as armas algún día e colgarán aos traidores nacionais na Praza da Constitución [Praza Syntagma], igual que os italianos colgaron a Mussolini [na Piazza Poreto de Milán]"
[7] Esta idea dun dereito á resistencia constitucional e garantista foi lúcidamente defendida por Ermanno Vitale en Defenderse del poder. Por una resistencia constitucional, Trotta, Madrid, 2012.
Nenhum comentário:
Postar um comentário